Algemene informatie
Mastoïditis is een infectie van de mastoïdcellen, meestal ten gevolge van een OMA, rOMA, OME of ACMOM. Door slijmvlieszwelling in de aditus ad antrum kan het achterliggende cellensysteem van het mastoïd worden geblokkeerd. Hierdoor raken het slijmvlies en de beenbalkjes ontstoken en kunnen necrotisch worden.
Omdat de verbinding van het middenoor met het mastoïd in de koepelholte ligt, vormt het abces zich aan de achter-bovenzijde van de koepelholte. Het daar optredende oedeem duwt de oorschelp naar beneden-voren (het afstaand oor)
De incidentie bij kinderen <15 jaar is 3,8 – 4,8 per 100.000 patiënten per jaar.
Risicofactoren voor acute otomastoïditis zijn:
- Leeftijd < 6 maanden
- Anatomische afwijkingen in het kno-gebied (syndroom van Down en palatoschisis)
- Ooroperaties in de voorgeschiedenis (uitgezonderd trommelvliesbuisjes)
- Gecompromitteerd immuunsysteem
Er kan onderscheid gemaakt worden tussen:
- Acute mastoïditis (symptomen <1 maand)
- Acute mastoïditis met periostitis: aanwezigheid van pus in het mastoïd zonder destructie van de benige septa
- Acute mastoïditis osteitis: aanwezigheid van pus in het mastoïd mét destructie van de benige septa
- Subacute mastoïditis: laaggradige persisterende infectie van het middenoor en mastoïd zonder destructie van de benige septa. Bij patiënten met een persisterende OME of inadequaat behandelde recidiverende OMA
- Chronische mastoïditis (symptomen maanden tot jaren).
Veelvoorkomende verwekkers bij kinderen zijn: Streptococcus pneumoniae, Streptococcus pyogenes, en Staphylococcus aureus. Ook Pseudomonas aeruginosa kan vorkomen.
Anamnese
- Otalgie, otorroe, loopoor, gehoorverlies, vertigo (let op: deze klachten zijn niet altijd aanwezig bij een mastoïditis, met name kunnen deze klachten bij kinderen <2 jaar niet duidelijk naar voren komen)
- Rode/pijnlijke oorschelp, afstaand oor, retro-auriculaire zwelling
- Eenzijdige hoofdpijn
- Daarnaast kunnen algemene ziekteverschijnselen zoals algehele malaise, BLI symptomen, koorts, verminderde eetlust, overgeven en diarree voorkomen.
Lichamelijk onderzoek:
- Alg: patiënt kan ziek en suf zijn met koorts
- Afstaand oor (zie afb. Afstaand oor)
- Peri-auriculair: het afstaand oor is karakteristiek voor een otomastoïditis. Naast roodheid en zwelling is de oorschelp gezwollen en drukpijnlijk.
- Otoscopie: (purulente) otorroe, aanwijzingen voor OMA/OME, oedeem van de achter-bovenzijde van de gehoorgang kan worden gezien (‘daling van de gehoorgang’)
- Stemvorkproeven: geleidingsverlies (perceptief verlies ook mogelijk bij labyrintitis)
- Vestibulaire symptomen (duizeligheid, vertigo) evt. gepaard gaande met nystagmus
- In sommige gevallen gaat een acute mastoïditis gepaard met een n. facialisparese/paralyse
- Meningeale prikkeling en neurologische prikkeling zijn suggestief voor intra-craniële complicaties (meningitis, hersenabces, sinus cavernosus trombose)
Diagnostiek
- De klinische diagnose kan worden gesteld o.b.v. de karakteristieke bevindingen:
- Retro-auriculaire, pijnlijke, fluctuerende, erythemateuze, zwelling.
- Erythemateus/pijnlijk/afstaand oor (zie afbeelding).
- Otalgie
- Koorts
- Lab (infectieparameters)
- CT- en MRI-scan zijn geïndiceerd bij acute mastoïditis à Zie het bijgevoegde pijlenschema wanneer deze diagnostiek ingezet moet worden.
DD acute otomastoïditis: lymfadenopathie, periauriculaire cellulitis, perichronditis van de helix, de bof, tumor.
Behandeling
Voor behandeling zie afbeelding pijlenschema.
Complicaties
Pus en zwelling kunnen doorbreken naar (zie afb. complicaties acute mastoïditis):
- Retro-auriculair (= retro-auriculair abces)
- Laterale cortex mastoïd, posterieur van de pinna (=subperiosteaal abces)
- Voor-boven de oorschelp (zygoma-abces)
- Mediaal naar het os petrosus (petrositis), kan gepaard gaan met facialis uitval of het Gradenigo syndroom (= otitis media, pijn aan het oog, ipsilaterale n. abducens uitval en evt. verdere uitval hersenzenuwen)
- Inferieur/binnenzijde van het processus mastoïdeus (Bezolds abces à halsabces onder de aanhechting van de M. SCM en de M. digastricus)
- Posterior van het os occipitale bot (Citelli abces)
- Via het ovale of ronde venster in het benige labyrint (labyrintitis)
- Corticaal (centrale complicaties zoals meningitis, veneuze sinus trombose, abces)
Prognose
Wanneer een otomastoïditis niet of inadequaat behandeld wordt kan dit ernstige gevolgen hebben (zie complicaties) en zelfs leiden tot de dood. Bij adequate behandeling hersteld de patiënt vaak weer volledig, met soms restverschijnselen afhankelijk van de ernst en doorbraak van de infectie.
Referenties
- https://www.uptodate.com/contents/acute-otitis-media-in-children-clinical-manifestations-and-diagnosis?topicRef=6062&source=see_link
- N. de Vries, P.H. van de Heyning, C.R. Leemans. Leerboek KNO-heelkunde en hoofd-halschirurgie p 224-228.. Houten 2013.
- Van Zuijlen DA, Schilder AGM, Van Balen FA, Hoes AW. National differences in incidence of acute mastoiditis: relationship to prescribing patterns of antibiotics for acute otitis media? Pediatr Infect Dis J 2001;20:140-4
- Anthonsen K, Hostmark K, Hansen S, Andreasen K, Juhlin J, Homoe P, et al. Acute mastoiditis in children: a 10-year retrospective and validated multicenter study. Pediatr Infect Dis J 2013;32:436-40
Nederlandse Vereniging voor KNO-heelkunde en Heelkunde van het Hoofd-Halsgebied – Richtlijn Otitis Media bij kinderen in de tweede lijn (Juni 2012)